Người Lào thường gọi dòng sông lớn là Mè Nám (sông Mẹ), như Mè Nám Khoóng (sông mẹ Mê Công). Dòng Mè Nám chảy qua nhiều quốc gia, trong đó chảy qua Lào với chiều dài 1.865 km. Lịch sử hình thành và phát triển quốc gia của người Lào gắn với đôi bờ Mè Nám, con sông là nguồn sống, là đường giao thông huyết mạch và là hào sâu phòng thủ một thời. Dòng sông chảy dọc từ bắc xuống nam, qua các vùng đất từ thời người Lào mới khai sơn lập quốc.

Tỉnh cực bắc Phông-xa-lỳ là nơi gặp gỡ của sông Mê Công và sông U, một trong những dòng sông dài nhất nước Lào (448 km), rồi đổ về tỉnh Luông-pha-bang. Như một anh chàng đa tình, Mê Công còn "hẹn hò" với sông Nậm Khan, tạo ra những hang động nên thơ như hang Tịnh, nơi thờ Đức Phật Tổ, với hàng trăm bức tượng Phật cổ linh thiêng. Không thể bỏ qua sông Nậm Ngừm ở tỉnh Viêng Chăn - một sông nhánh của Mê Công, bởi nhờ nó mà hồ chặn dòng Nậm Ngừm để xây dựng thủy điện trải rộng 250 km2 được ví là biển của Lào, với vẻ đẹp hùng vĩ, thơ mộng của núi non và hàng trăm đảo lớn nhỏ, là nơi quy tụ nhiều loài động vật rừng và thủy sản quý.

Lưu vực Mè Nám có diện tích khoảng 73.500 km2, bằng 35% diện tích của Lào. Nằm trong khu vực nền văn minh lúa nước, câu ngạn ngữ cửa miệng của người Lào: Đi ăn cá, về ăn cơm. Hai thứ thức ăn chính cơm và cá nuôi sống người dân vùng này đều từ dòng Mè Nám, nước của sông nuôi cây lúa lớn. Một rai (1.640 m2) trồng lúa mỗi ngày đã cần tới 20 m3 nước. Có gạo, có cơm, nước trong sông đầy cá.

Lào đang trên đường hiện đại hóa đất nước, nhưng nông nghiệp vẫn giữ vai trò quan trọng vốn có trong suốt quá trình lịch sử phát triển của xứ này. Trong số 6,32 triệu dân, vẫn còn ba đến bốn triệu người trực tiếp hay gián tiếp sống bằng nghề nông. Nền nông nghiệp Lào khởi sắc trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm lần thứ 5 (2000 - 2005), khi công trình thủy lợi lớn trên dòng Mè Nám hoàn thành năm 2003, chủ động tưới tiêu cho 700 nghìn ha trồng lúa, phòng trừ lũ, lụt cho vùng hạ lưu châu thổ. Vùng châu thổ miền trung và miền nam của Lào là vùng đất chính của nghề nông cho nhiều lúa gạo. Tại đây không chỉ có giống lúa nổi tiếng thơm ngon luôn được bảo vệ, tuyển chọn và nhân giống trong suốt 20 năm qua mà còn trồng nhiều loại hoa quả, rau xanh và cũng là một trong những vùng trù phú nhất của Lào.

Ngồi trên một chiếc tàu thủy du lịch xuôi về hướng nam, dòng Mè Nám lững lờ trôi, kéo theo những đám lục bình, thứ hoa vừa trôi vừa nở, với những bông hoa mầu tím nhạt, điểm lấm chấm sẫm mầu giữa cánh hoa, dập dềnh trên sóng từ đủ loại tàu bè xuôi, ngược tạo nên, có thể thấy biết bao kênh rạch dọc ngang đổ vào Mè Nám. Trên đôi bờ, những làng, bản xanh rì bóng cây, thấp thoáng những ngôi nhà sàn gỗ nhiều mái, dựng trên các cọc và mỗi làng, bản đều có một ngôi chùa mầu sắc sặc sỡ với mái cong cổ kính, tháp nhọn vút cao, soi bóng xuống dòng sông.

Đến Pắc-xế, một thành phố rất nên thơ ở ngã ba sông Mê Công và sông Xê Đôn của tỉnh cực nam Lào Chăm-pa-xắc, lâu nay được mệnh danh là “xứ sở cà-phê”. Với tiềm năng to lớn của mình. Cây cà-phê biến vùng đất đỏ màu mỡ trên cao nguyên Bô-lô-ven thành trung tâm cà-phê của cả nước, hứa hẹn cung cấp cà-phê ra thế giới. Khi đến vùng Xi-phăn-đon, sông Mê Công chẻ ra nhiều nhánh, lách qua hàng nghìn cù lao, tạo ra thác Khon Pha-phênh kỳ vĩ. Ở đây, vô số loài cá ngon không vượt được lên thượng lưu, tụ lại ở chân thác, có cả cá heo lớn quý hiếm, dài tới 2,5 m và nặng 150 kg, gắn với sự tích buồn về một nàng công chúa.

Chuyện kể rằng, thuở xưa quốc vương kinh đô Luông Pha-bang có một người con gái xinh đẹp tên là Si-đa thích kinh doanh dự định xuôi theo dòng sông Mê Công xuống Nam Lào buôn bán. Vua cha đồng ý, tặng cho nàng một con thuyền, một người hầu nam tên Kha. Đến khu vực thác Khon Pha-phênh, thuyền của công chúa rơi xuống thác, mất hút. Hương hồn công chúa biến thành chim Si-đa. Người hầu Kha chết đi hóa thành cá heo, hay Pa-kha trong tiếng Lào. Người dân trong vùng cho biết, ngày nay hễ thấy Pa-kha trên mặt nước, ắt sẽ thấy chim Si-đa khắc khoải bay lượn trên bầu trời…

Nguồn nhandan.com.vn