Bài 1: Ði tìm căn nguyên

Ðể triển khai các dự án phát triển kinh tế - xã hội, nhiều tỉnh, thành phố tập trung cao độ cho công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng (GPMB). Trong quá trình thực hiện, nhiều điểm nóng đã phát sinh do chính sách đất đai thiếu đồng bộ, chưa phù hợp thực tiễn, do hạn chế của cán bộ địa phương, do nhận thức chưa đúng của một bộ phận nhân dân, nhất là những người trong diện phải GPMB.

Ghi từ hiện trường

Ðể tìm hiểu điểm nóng tại Khu công nghiệp (KCN) Lai Vu, huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương, chúng tôi đến Công ty Dệt Pacific Crystal của Hồng Công (Trung Quốc). Tại đây, ngày 24-12-2016, công ty này đã xả nước thải chưa qua xử lý ra môi trường, gây bức xúc cho người dân xã Lai Vu. Một số người dân trong xã tự ý vào KCN dựng lán, chốt chặn cổng công ty, không cho công nhân đi làm, khiến toàn bộ nhà máy phải ngừng hoạt động từ ngày 12-4-2017. Khi chúng tôi đến, người dân lập tức kéo đến, trút bức xúc lên chúng tôi. Họ yêu cầu đối thoại với lãnh đạo Bộ Tài nguyên và Môi trường, Chủ tịch UBND tỉnh và chủ doanh nghiệp ngay tại xã.

Trao đổi với chúng tôi trong căn phòng công-ten-nơ chật chội cách trụ sở chính vài trăm mét, ông Tse Ting Chui, phụ trách Công ty Dệt Pacific Crystal giải thích nguyên nhân vụ tràn nước thải là do công ty mua lại hạ tầng của một doanh nghiệp khác, hệ thống xử lý nước thải đã lạc hậu, do giám sát không kỹ để nước thải tràn ra ngoài. Công ty đã nộp phạt 670 triệu đồng, làm việc với các cơ quan chức năng để giải trình và đang xử lý sự cố theo yêu cầu của các cơ quan chuyên môn. Nếu như sản xuất bị đình trệ kéo dài, doanh nghiệp có thể rơi vào tình thế phá sản và hơn 1.000 công nhân sẽ mất việc làm.

Lãnh đạo địa phương và Ban quản lý KCN hết sức lo lắng cho hoạt động của KCN Lai Vu cũng như an ninh - trật tự trên địa bàn. Ðồng chí Tăng Văn Thế, Trưởng Ban Tuyên giáo Huyện ủy Kim Thành cho biết: Vụ xả nước thải gần đây là yếu tố "góp gió thành bão" của 13 năm đầy sóng gió, chưa một ngày nào yên ở KCN Lai Vu. Từ ngày xây dựng KCN đến nay, cấp ủy, chính quyền từ tỉnh đến xã đã dùng nhiều biện pháp vận động, thuyết phục, nhưng vẫn còn 287 hộ dân chưa nhận tiền bồi thường đất. Mặc dù đã có kết luận của Thanh tra Chính phủ, nhưng đơn thư khiếu kiện vẫn còn nhiều. Khi tư tưởng người dân đã tương đối ổn định thì vụ tràn nước thải tạo sự bùng phát mới, mạnh hơn trước rất nhiều.

Trao đổi về tình hình tư tưởng của đảng viên và nhân dân xã Lai Vu, Phó Bí thư Thường trực Ðảng ủy xã Bùi Khắc Ngát buồn rầu nói: Nhiều năm qua, Ðảng bộ xã không đạt trong sạch, vững mạnh. Ðảng viên và nhân dân trăn trở, băn khoăn, thiếu lòng tin. Công tác tuyển quân nhiều năm không đạt. Việc thu thuế, quỹ các loại rất khó khăn, nhiều mục tiêu xây dựng nông thôn mới khó thực hiện. Trước đây, xã thu thuế ba ngày xong cả năm, nay thì nhiều hộ chây ỳ. Xã còn nợ đọng hơn 700 triệu đồng tiền thuế, quỹ. Các phong trào trầm lắng. Việc huy động sức dân, triển khai các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội hết sức hạn chế. Mặc dù các chi bộ vẫn sinh hoạt, mọi hoạt động vẫn bảo đảm sự lãnh đạo của Ðảng, nhưng kết quả thực hiện các nghị quyết không cao. Trong các cuộc sinh hoạt chi bộ, đảng viên bàn nhiều về đất đai, bồi thường, bởi đó chính là sự quan tâm lớn nhất của người dân ở địa phương.

Quá trình thực hiện Nghị quyết T.Ư 4, khóa XII, Tỉnh ủy Hải Dương rà soát, nắm chắc tình hình các điểm nóng, tìm nguyên nhân và biện pháp giải quyết. Ðể "hạ nhiệt" căng thẳng, từng bước ổn định tình hình tư tưởng của nhân dân và buộc doanh nghiệp phải giữ đúng chữ tín trong quá trình sản xuất, kinh doanh, ngày 25-5-2017, Chủ tịch UBND tỉnh Hải Dương Nguyễn Dương Thái và các cơ quan chuyên môn của tỉnh đã về xã Lai Vu đối thoại trực tiếp với 150 người dân. Sau khi nghe nhân dân phản ánh những bức xúc về việc xả thải của Công ty Dệt Pacific Crystal, lãnh đạo tỉnh Hải Dương khẳng định: Sai phạm của Công ty Dệt Pacific Crystal là rõ ràng và đã bị cấp có thẩm quyền xử phạt, yêu cầu doanh nghiệp triển khai các biện pháp khắc phục. Bức xúc của người dân là có cơ sở, nhưng giải quyết sự việc phải thấu lý, đạt tình trên cơ sở pháp luật. Ðề nghị người dân ủng hộ để UBND tỉnh chỉ đạo các sở, ngành phối hợp doanh nghiệp sửa chữa, khắc phục những sai phạm.

Mong muốn giải quyết bức xúc của nhân dân từ cơ sở là đúng, nhưng rất khó thực hiện vì nhiều việc vượt thẩm quyền của cấp xã, huyện. Hầu hết các vướng mắc về chế độ bồi thường, GPMB, thẩm định tiêu chuẩn môi trường đều thuộc thẩm quyền của cấp Trung ương hoặc tỉnh. Bên cạnh đó, cán bộ cấp xã ở nhiều nơi chưa đủ năng lực, kinh nghiệm xử lý những vụ việc phức tạp; quan liêu, xa dân, không lắng nghe, tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân. Quá trình giải quyết điểm nóng xảy ra tại xã Ứng Hòe, huyện Ninh Giang (Hải Dương) cho thấy những khó khăn của cấp cơ sở. Trao đổi với chúng tôi trong trụ sở xã là mấy ngôi nhà cấp bốn xây dựng từ năm 1980, Bí thư Ðảng ủy xã Bùi Khắc Ðạo nhớ lại những ngày mất ăn mất ngủ lo yên dân. Cũng do sự việc này mà năm 2011, có 10 trong tổng số 13 đảng ủy viên được giới thiệu bầu nhưng không trúng cử hội đồng nhân dân. Giai đoạn căng thẳng nhất, chi bộ họp bên trong, người dân đứng bên ngoài theo dõi. Ðảng viên nói theo ý dân thì dân vỗ tay hoan hô, nói không đúng ý dân thì bị la ó, xúc phạm. Khi bầu trưởng thôn, người dân không bầu đảng viên mà chỉ bầu cho quần chúng. Hội Phụ nữ xã nhiều năm là lá cờ đầu của huyện, được các cấp khen thưởng, nhưng khi sự việc xảy ra, nhiều hội viên phụ nữ tham gia các hoạt động chống đối. Theo các đồng chí cán bộ, đến nay tình hình xã Ứng Hòe vẫn chưa thật yên.

Những yếu kém mang tính hệ thống

Những điểm nóng xảy ra gần đây có nhiều điểm chung. Trước hết là việc người dân bức xúc nạn tham nhũng, tiêu cực, mất niềm tin vào cấp ủy, chính quyền địa phương. Trong vụ việc đáng tiếc xảy ra tại thôn Hoành, xã Ðồng Tâm, huyện Mỹ Ðức, TP Hà Nội đầu năm 2017, nhiều cán bộ xã vi phạm nghiêm trọng về quản lý đất đai suốt giai đoạn 2002 - 2014. Người dân bất bình khi thấy ngôi nhà hoành tráng của lãnh đạo xã, bức xúc việc một số cán bộ chủ chốt của xã mua bán, chuyển nhượng đất, cấp đất trái quy định, trong khi vẫn còn những diện tích đất bỏ hoang không giao cho dân sử dụng. Vụ việc sẽ được thanh tra kết luận trong thời gian tới, tuy nhiên, có thể thấy rõ, điểm nóng Ðồng Tâm là sự dồn nén của nhiều mối bức xúc, là sự ức chế âm ỉ kéo dài qua nhiều năm nhưng không được cán bộ huyện, xã thấu hiểu và giải quyết dứt điểm.

Trong vụ án mạng làm ba người chết và 16 người bị thương tại xã Quảng Trực, huyện Tuy Ðức, Ðác Nông tháng 10-2016, mâu thuẫn do tranh chấp đất canh tác giữa Công ty Long Sơn với người dân địa phương đã lên đến cao trào. Trước đó, từng xảy ra một số cuộc xung đột giữa người dân địa phương và doanh nghiệp, cấp ủy, chính quyền đã vào cuộc, xử lý nhưng chưa dứt điểm. Mâu thuẫn tiếp tục phát sinh lên đến đỉnh điểm và gây hậu quả đau lòng. Trong sự việc này, cấp ủy, chính quyền từ cấp tỉnh đến cấp xã đều không nắm chắc tình hình, tuyên truyền pháp lý còn yếu, cán bộ chưa bám dân. Trong quá trình giải quyết mâu thuẫn, cấp ủy, chính quyền huyện Tuy Ðức, xã Quảng Trực chưa làm tròn vai trò trung tâm điều hành, bảo đảm hài hòa lợi ích của người dân và doanh nghiệp.

Bàn về kinh nghiệm xử lý điểm nóng những vấn đề bức xúc của nhân dân, đồng chí Phạm Văn Khảnh, Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Ninh Giang (Hải Dương) rút ra nhiều điều: Khi vấn đề bùng phát thì công tác tuyên truyền, vận động không đạt hiệu quả cao, vì người dân đã mất lòng tin, nhìn cán bộ thấy ai cũng sai. Như ở xã Ứng Hòe, người dân nghi ngờ cán bộ xã được "ăn chia" dự án, cán bộ nói dân không tin. Nhiều đồng chí cấp ủy chỉ ra thực tế: Trong các điểm nóng Ðồng Tâm, Ứng Hòe hay Lai Vu, khi vụ việc xảy ra, vai trò của đảng viên, tổ chức đảng ở cơ sở không phát huy được. Cán bộ xã chủ quan, nóng vội, không đánh giá đúng tình hình và không dự đoán được diễn biến. Công tác tuyên truyền làm không tốt, quy chế dân chủ thực hiện chưa đầy đủ. Những thông tin về quy hoạch, sử dụng đất, bồi thường được các xã niêm yết theo quy định và coi như xong việc. Lẽ ra cần công bố những thông tin đó trên hệ thống loa, thông báo bằng văn bản đến từng hộ, tổ chức giải thích đến khu dân cư, phổ biến nhiều lần để dân hiểu kỹ. Ðội ngũ cán bộ cơ sở rất tâm huyết, trách nhiệm, tuy nhiên, do thẩm quyền cấp xã hạn chế, cho nên có việc dân hỏi không thể trả lời rõ, chờ xin ý kiến cấp trên mất nhiều thời gian. Bên cạnh đó, tình làng nghĩa xóm, quan hệ họ hàng, người thân dẫn đến cán bộ xã xử lý thiếu quyết đoán. Chính vì vậy, khi xảy ra vụ việc, cấp quận, huyện đều phải tăng cường cán bộ về xã trợ giúp, thậm chí "cầm tay chỉ việc". Cấp ủy các cấp cần đánh giá đúng mức về hiệu ứng đám đông, hiệu ứng truyền thông. Cán bộ xã Ứng Hòe cho rằng, báo chí và luật sư đóng vai trò như chất xúc tác có thể làm cho tình hình dịu đi hoặc nóng lên. Ngoài ra, công tác cán bộ còn nhiều yếu kém, sự bất cập của chính sách đất đai và đội ngũ cán bộ thiếu kỹ năng xử lý điểm nóng. Nghị quyết Trung ương 4, khóa XII chỉ ra một nguyên nhân sâu xa là có những cán bộ quan liêu, xa rời quần chúng, không sâu sát cơ sở, thiếu kiểm tra, đôn đốc, không nắm chắc tình hình địa phương, cơ quan, đơn vị mình; thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm trước những khó khăn, bức xúc và đòi hỏi chính đáng của nhân dân.

Nguồn nhandan.com.vn