Đây là kết quả đợt khai quật thăm dò do Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội phối hợp với Viện Khảo cổ học tiến hành theo khuyến nghị của UNESCO, chỉ đạo của UBND Thành phố Hà Nội và Quyết định số 2406/QĐ-BVHTTDL ngày 10/7/2019 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
 

Khu vực khai quật là phía Đông Bắc nền điện Kính Thiên với tổng diện tích gần 990m2. Kết quả khai quật lần này đã có đóng góp thêm cơ sở khoa học về tính chất, niên đại, quy mô, chức năng và giá trị của các di tích tại Khu vực Chính điện Kính Thiên nói riêng, Di sản thế giới Hoàng thành Thăng Long nói chung.

Khu vực khai quật khảo cổ học mới nhất tại Hoàng Thành Thăng Long

Phát hiện nhiều dấu tích kiến trúc từ thời tiền Thăng Long và các triều đại
 

Từ toàn bộ hiện trạng tầng văn hóa, di tích, di vật cho thấy, khoảng thế kỷ 8-9, ở khu vực này có dấu tích kiến trúc thời Đại La (tiền Thăng Long). Trong đó, dấu tích chứng minh rất rõ là cống nước xây bằng gạch khá công phu chạy theo hướng Bắc Nam. Lớp văn hóa này  hình thành trực tiếp trên nền đất sinh thổ cho thấy trước thế kỷ 8-9, ở đây chưa hề có di tích nào. Thế kỷ 10 tuy không hình thành tầng văn hóa riêng biệt nhưng có thể đoán khu vực này cũng có các dấu vết kiến trúc thông qua các đầu ngói ống trang trí hoa sen.

Dấu tích cống nước thời Đại La

Ở hố đào khai quật lần này không có hiện vật về thời Lý mà chỉ có chút ít nền sét nâu vàng, chồng trực tiếp lên lớp văn hóa thời tiền Thăng Long. Dấu tích nền móng thời Trần khá dày. Dấu tích kiến trúc Trần khá nhiều nhưng chỉ nhận rõ được 1 dấu tích kiến trúc có ống nước tròn, số còn lại dấu tích quá ít không thể nhận rõ được quy mô. 

Lá đề cân trang trí phượng thời Trần

Đặc biệt, vào thời Trần, khu vực này xuất lộ một con lạch nhỏ hình thành tự nhiên chảy theo hướng Đông Tây. Nơi con lạch chạy qua đã cắt phá hầu hết các nền đất thời Lý và thời tiền Thăng Long. Ở phía Nam con lạch này có dấu tích kiến trúc cống nước ngầm, cống nước ngầm này chảy theo chiều Bắc Nam, có xu hướng thoát nước xuống lạch. 

Dấu tích cống nước ngầm thời Trần

Đến thời Lê Sơ con lạch này được lấp. Toàn bộ mặt bằng khu vực này được san lấp để xây dựng các kiến trúc móng tường, móng cột. Dấu tích san lấp nền móng thời Lê Sơ xuất hiện trên diện rộng, bao trùm hết cả khu vực hố khai quật.
 

Thời Mạc không thấy dấu tích xây dựng ở đây. Thời Lê Trung Hưng có lớp móng nền có diện tích tương đồng với móng nền thời Lê Sơ, mật độ xây dựng nhiều, có hệ thống kiến trúc có móng cột kích thước rất lớn và hệ thống sân vườn khá quy củ. 

Dấu tích tường phía Đông ao/hồ thời Lê Trung Hưng

Khoảng cuối thời Lê Trung Hưng sân vườn bị nhường chỗ cho hệ thống ao/hồ được xây dựng to lớn công phu với hai tường bằng gạch vồ (lòng ao/hồ rộng 5m), đường nét uốn lượn, khá cầu kỳ. 
 

Thời Nguyễn toàn bộ dấu tích nói trên được san lấp để xây dựng các kiến trúc thời Nguyễn. Lần đầu tiên dấu tích kiến trúc có móng cột thời Nguyễn xuất hiện ở khu vực điện Kính Thiên được xây dựng khá quy mô và cẩn thận. Cuối cùng đến lượt các kiến trúc Nguyễn bị phá hủy thay vào đó là các kiến trúc thời Pháp thuộc và thời hiện đại.

Gốm men trắng cao cấp thời Lý

Khơi mở nhiều hướng nghiên cứu mới
 

Các kết quả nghiên cứu đợt khai quật này đã đem lại thêm những nhận thức mới, những giá trị mới về Hoàng Thành Thăng Long. Cụ thể, việc phát hiện cống nước gạch kiên cố thời Đại La đã chứng minh cho giả thiết khu vực trung tâm của thành Đại La vẫn là ở khu vực trung tâm của Hoàng Thành. Nhận định này là quan trọng vì nó sẽ giúp tìm hiểu quy mô thành Đại La. Hiểu quy mô thành Đại La sẽ giúp ta tìm hiểu quy mô thành Thăng Long thời Lý.

Gạch thẻ trang trí thời Lê Sơ

Thứ hai là các kiến trúc thời Đinh - Tiền Lê, thời Lý, thời Trần tiếp tục phân bố ở khu vực sau nền điện Kính Thiên, chứng tỏ tính chất trung tâm khá đồng đều trên toàn bộ các vị trí đã khai quật tại khu vực Trung tâm và cũng là tương đồng với toàn bộ khu vực 18 Hoàng Diệu và Vườn Hồng. 
 

Thời Lý phát hiện di vật tượng rồng đất nung kích thước rất lớn (có phần lớn hơn tượng rồng ở khu 18 Hoàng Diệu) cho thấy có thể có kiến trúc có quy mô lớn, quan trọng thời Lý ở đây. Thời Trần các dấu tích kiến trúc ở đây có quy mô nhỏ. Hiện tượng dấu vết cháy rất nhiều (than tro) gợi đến việc sử sách chép về các cuộc chiến tranh vào cuối thời Trần thế kỷ 14 khiến cho kinh thành bị cháy nhiều lần thành tro bụi.

Hiện vật thu được từ đợt khai quật

Các dấu tích đã xuất lộ nhiều gợi lên nhiều giả thiết mới về thời Lê Sơ và Lê Trung Hưng. Thời Lê Sơ có 2 dấu tích bó nền, 1 dấu tích kiến trúc có móng cột chứng tỏ thời Lê Sơ xây dựng ở đây nhiều công trình quan trọng. Kiến trúc có móng cột chạy theo hướng Bắc Nam có thể là kiến trúc kiểu hành lang, tương tự dấu tích của kiến trúc hành lang ở phía Tây Đoan Môn đã phát hiện năm 2013-2014. Điều này gợi ý về không gian kiến trúc chính điện Kính Thiên thời Lê Sơ ở phía sau nền điện Kính Thiên có phần thu hẹp lại hơn so với phần phía trước.

Dấu tích kiến trúc có móng cột thời Lê Trung Hưng

Thời Lê Trung Hưng hình thành tổ hợp kiến trúc có móng cột lớn phía Tây và kiến trúc sân vườn phía Đông. Kiến trúc có móng cột có khả năng là kiến trúc 5 gian 2 chái nằm trên trục Ngự đạo thẳng tới Đoan Môn- Kính Thiên. Rất có khả năng đây là kiến trúc “cổng” của một khu cung điện khác trong khu vực Trung tâm. 
 

Theo thư tịch cổ và bản đồ cổ thì sau khu chính điện Kính Thiên là khu điện Cần Chánh. Vậy nếu đúng đây là kiến trúc cổng thì đây là di tích đánh dấu sự bắt đầu của khu vực kiến trúc quan trọng thứ hai trên trục Trung tâm. Đó là khu vực điện Cần Chánh, nơi làm việc của Hoàng đế và triều đình Lê Trung Hưng. Nhưng, đây chỉ là giả thiết khoa học bước đầu, nên được kiểm chứng khi có điều kiện thuận lợi.

Nguồn cand.com.vn