Đặc xá là biện pháp có tác động tích cực đến tâm lý của phạm nhân, khuyến khích họ chấp hành nghiêm án phạt tù, chế độ quản lý, giáo dục, cải tạo của Cơ sở giam giữ để sớm trở về với xã hội, tái hòa nhập cộng đồng.
Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi xin giới thiệu một số quy định về đặc xá tại Luật Đặc xá năm 2018 và Nghị định số 52/2019/NĐ-CP ngày 14/6/2019 của Chính phủ, cụ thể:
Đối tượng áp dụng đặc xá là người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, người bị kết án phạt tù chung thân nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn, người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù (gọi chung là người bị kết án phạt tù),…
Người bị kết án phạt tù có một trong các điều kiện dưới đây thì được xem xét đặc xá:
- Có nhiều tiến bộ, có ý thức cải tạo tốt và được xếp loại chấp hành án phạt tù khá hoặc tốt.
- Đã thi hành xong nghĩa vụ trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác.
- Đã thi hành được một phần nghĩa vụ tài sản, bồi thường thiệt hại, nghĩa vụ dân sự khác nhưng do lâm vào hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn thuộc trường hợp chưa có điều kiện thi hành tiếp phần còn lại.
- Đã lập công lớn trong thời gian chấp hành án phạt tù.
- Đang mắc bệnh hiểm nghèo.
- Đang ốm đau thường xuyên mà không tự phục vụ bản thân.
- Có hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn và bản thân là lao động duy nhất trong gia đình.
Người được đề nghị đặc xá có các quyền sau:
- Được phổ biến chính sách, pháp luật về đặc xá; thông báo Quyết định về đặc xá, văn bản hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền về điều kiện của người được đề nghị đặc xá và thông tin khác về đặc xá.
- Liên hệ với thân nhân để thu thập giấy tờ, tài liệu cần thiết cho việc hoàn thiện hồ sơ đề nghị đặc xá.
- Đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền cấp, xác nhận giấy tờ, tài liệu cần thiết cho việc hoàn thiện hồ sơ đề nghị đặc xá.
- Khiếu nại, tố cáo theo quy định của Luật Đặc xá.
Người được đề nghị đặc xá có nghĩa vụ sau:
Cung cấp giấy tờ, tài liệu theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền đề nghị đặc xá; khai báo đầy đủ, trung thực thông tin về cá nhân liên quan đến việc đề nghị đặc xá.
Trình tự, thủ tục lập hồ sơ đề nghị đặc xá:
- Trong thời hạn 05 ngày kể từ ngày Quyết định về đặc xá được niêm yết, phổ biến, tổ chức cho người bị kết án phạt tù viết Đơn đề nghị đặc xá và Bản cam kết.
- Tổ chức cho tập thể đội (tổ) phạm nhân họp bình xét, bỏ phiếu kín, giới thiệu người được đề nghị đặc xá nếu có đội (tổ) phạm nhân. Cán bộ quản giáo phụ trách đội (tổ) phạm nhân có trách nhiệm tổng hợp kết quả cuộc họp bằng biên bản và đề xuất ý kiến về việc đề nghị đặc xá đối với người bị kết án phạt tù do mình phụ trách.
- Căn cứ quy định của pháp luật về đặc xá, Quyết định về đặc xá và kết quả cuộc họp của đội (tổ) phạm nhân, lập danh sách, hồ sơ của người đủ điều kiện được đề nghị đặc xá.
Thẩm quyền lập hồ sơ đề nghị đặc xá:
 Giám thị Trại giam, Trại tạm giam; Thủ trưởng cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện./.