Sau khi Nhật đảo chính Pháp (9-3-1945), Giáo sư đã thôi học ở trường Vinh, về quê tham gia liên lạc cho Việt Minh, tham gia các cuộc biểu tình đấu tranh chống tên bang tá Nguyễn Toại, giành chính quyền xã. Ngày 1-7-1946, Giáo sư Nguyễn Ðức Bình được kết nạp vào Ðảng Cộng sản Ðông Dương, đánh dấu một bước ngoặt trên con đường đi làm cách mạng của Giáo sư. Từ đó đến nay, hơn 70 năm hoạt động cách mạng, Giáo sư đã phấn đấu không ngừng nghỉ. Dù công tác ở lĩnh vực nào, với bất cứ cương vị gì, Giáo sư cũng vượt qua mọi khó khăn, hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ do Ðảng phân công, bản lĩnh chính trị vững vàng, trung thành với Ðảng, tận tụy với công việc, vừa giữ tính nguyên tắc trong công việc vừa có tình thân ái với bạn bè, đồng chí, đồng nghiệp.

Trong thời gian kháng chiến chống thực dân Pháp, Giáo sư Nguyễn Ðức Bình liên tục trong nhiều năm làm cán bộ tuyên huấn, từ cán bộ tuyên huấn Huyện ủy Kỳ Anh (Hà Tĩnh) đến cán bộ tuyên huấn Liên khu 4. Tháng 9-1957, Giáo sư được cử đi học lớp lý luận khóa I Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương. Tại lớp học này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến dự khai giảng và phát biểu bài diễn văn khai mạc quan trọng. Trong bài diễn văn, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra mục đích, động cơ học tập lý luận; phương châm và phương pháp học; vai trò, tầm quan trọng của lý luận cách mạng. Người yêu cầu cán bộ phải nắm vững lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin và vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh thực tiễn của Việt Nam. Bác dạy: "Việc học tập lý luận của các đồng chí không phải nhằm biến các đồng chí thành những người lý luận suông, mà nhằm làm thế nào cho công tác của các đồng chí tốt hơn, nghĩa là các đồng chí phải học tập tinh thần của chủ nghĩa Mác - Lênin… ấy mà giải quyết cho tốt những vấn đề thực tế trong công tác cách mạng của chúng ta. Như thế chúng ta học tập lý luận là cốt để áp dụng vào thực tế" .

Ðược về học tập ở Trường Ðảng, sau đó được giữ lại trường làm giảng viên, rồi làm Phó trưởng khoa Triết học của nhà trường, rồi làm Phó Giám đốc, Giám đốc. Trong lịch sử gần 70 năm của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (tên đầu tiên là Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương từ năm 1949), Giáo sư Nguyễn Ðức Bình có 20 năm (1982-2001) làm Giám đốc Học viện - là Giám đốc trong thời gian dài nhất.

Giáo sư Nguyễn Ðức Bình từng giữ những trọng trách trong cơ quan lãnh đạo cao nhất của Ðảng - là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Ðảng 4 khóa (Khóa V, VI, VII và VIII); Ủy viên Bộ Chính trị 2 khóa (Khóa VII và VIII), được Trung ương phân công phụ trách hai khối là tư tưởng - văn hóa và khoa giáo; Giáo sư cũng là Chủ tịch đầu tiên của Hội đồng Lý luận Trung ương (nhiệm kỳ 1996-2001).

Trong thời gian làm Giám đốc Học viện, dưới sự lãnh đạo của Giáo sư Nguyễn Ðức Bình, Học viện đã triển khai mạnh mẽ, đồng bộ các mặt công tác mà trọng tâm là công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và công tác nghiên cứu khoa học. Học viện đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo khoa học như "Sự thống nhất giữa tính cách mạng và tính khoa học trong chủ nghĩa Mác - Lênin"; "Vấn đề quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất"; "Vấn đề kết hợp 3 lợi ích"; "Vấn đề khoán sản phẩm đến nhóm và người lao động"; "Vấn đề đưa sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa"; "Quá độ lên chủ nghĩa xã hội bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa ở Việt Nam", v.v.

Bước vào thời kỳ đổi mới, dưới sự lãnh đạo của Giáo sư Nguyễn Ðức Bình, Học viện đã tăng cường hơn công tác tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận theo hướng bám sát thực tiễn kinh tế - xã hội và công tác xây dựng Ðảng, xây dựng hệ thống chính trị; tăng cường đưa cán bộ đi nghiên cứu, tổng kết ở một số địa phương như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Nghệ - Tĩnh, Thanh Hóa, Thái Bình,…; phối hợp với nhiều bộ, ngành và các tỉnh, thành nghiên cứu những vấn đề về doanh nghiệp nhà nước, về kinh tế hợp tác xã, về xử lý điểm nóng chính trị - xã hội, về xây dựng Ðảng; v.v.

Trong thời kỳ 1990-1991 diễn ra những biến động chính trị ở Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa ở Ðông Âu, Giáo sư Nguyễn Ðức Bình đã đặc biệt quan tâm lãnh đạo đội ngũ cán bộ nghiên cứu, giảng dạy và học viên đang học ở Học viện kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, con đường xã hội chủ nghĩa, những nguyên tắc chỉ đạo công cuộc đổi mới do Ðảng đề ra, kiên quyết không dao động trong bất cứ tình huống nào.

Vừa là Giám đốc Học viện, vừa là Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương khóa I (giai đoạn 1996-2001), Giáo sư Nguyễn Ðức Bình đã tạo điều kiện huy động đội ngũ cán bộ nghiên cứu, giảng dạy của Học viện tham gia nghiên cứu các chương trình, đề tài trọng điểm cấp nhà nước về khoa học xã hội, khoa học chính trị, tăng cường phối kết hợp trong nghiên cứu lý luận với các ban của Ðảng, với các học viện, viện nghiên cứu, trường đại học trong cả nước. Qua đó vừa rèn luyện, nâng cao trình độ lý luận của đội ngũ cán bộ vừa phát huy vai trò Học viện đóng góp vào phát triển lý luận của Ðảng, nhất là lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của Việt Nam. Học viện là cơ quan chủ trì Chương trình cấp Nhà nước về khoa học xã hội KX-05 "Hệ thống chính trị trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta"; Giáo sư Nguyễn Ðức Bình trực tiếp làm Chủ nhiệm Chương trình khoa học xã hội cấp Nhà nước KX-08 "Những xu hướng chủ yếu của quá trình phát triển thế giới trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI";… Dưới sự lãnh đạo của Giáo sư Nguyễn Ðức Bình, trải qua các giai đoạn khác nhau, công tác nghiên cứu lý luận của Học viện được đẩy mạnh, triển khai đồng bộ, có nhiều đổi mới, góp phần cung cấp những cơ sở lý luận cho Ðảng, Nhà nước hoạch định đường lối, chủ trương, chính sách.

Từ tháng 6-1986, Trường Ðảng cao cấp Nguyễn Ái Quốc đổi tên thành Học viện Nguyễn Ái Quốc, sau đó đổi thành Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh với hai chức năng cơ bản là đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và nghiên cứu khoa học lý luận. Mặc dù mang tên Học viện, song Giáo sư Nguyễn Ðức Bình luôn căn dặn chúng tôi: Học viện thực chất vẫn là Trường Ðảng, phải mang văn hóa Trường Ðảng, phong cách Trường Ðảng, phải xứng đáng với Trường Ðảng được vinh dự mang tên Bác. Các thế hệ của Học viện luôn luôn ghi nhớ và thực hiện lời dặn dò của Giáo sư. Cán bộ và học viên của Học viện luôn gọi Giáo sư là "Thầy Bình" với sự quý mến, kính trọng. Kính trọng về trí tuệ uyên bác, chiều sâu tư tưởng của Thầy; về đức độ, mẫu mực, trong sáng của Thầy.

Giáo sư Nguyễn Ðức Bình không chỉ quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo công tác nghiên cứu khoa học mà còn quan tâm đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ của Học viện, trước hết là đổi mới chương trình, giáo trình, nội dung và phương pháp giảng dạy. Trong các chương trình đào tạo của Học viện, Giáo sư coi đổi mới chương trình cao cấp lý luận chính trị là trọng tâm, bởi vì chương trình này nhằm đào tạo cán bộ lãnh đạo, quản lý, phục vụ cho một trong hai nhiệm vụ chủ yếu của Học viện. Vì vậy, hàng loạt bộ giáo trình được biên soạn và sửa đổi thường xuyên nhằm cập nhật những kiến thức mới, những chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; cập nhật những phát triển mới của tình hình trong nước và thế giới về thực tiễn và lý luận.

Ðặc biệt với trọng trách của mình, Giáo sư Nguyễn Ðức Bình đã chỉ đạo thực hiện tốt chủ trương của Bộ Chính trị, mở 6 khóa đặc biệt bồi dưỡng lý luận chính trị (thời gian học 5 tháng) cho các cán bộ dự nguồn Trung ương khóa VIII và 7 lớp cán bộ cao cấp ở Trung ương và địa phương nghiên cứu một cách có hệ thống quan điểm, đường lối của Ðảng để chuẩn bị Ðại hội Ðảng các cấp tiến tới Ðại hội VIII của Ðảng. Sau Ðại hội VIII, Học viện đã mở một số lớp dành cho cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt ở Trung ương và địa phương nghiên cứu, quán triệt các nghị quyết của Ðại hội.

Là Ủy viên Bộ Chính trị, phụ trách khối tư tưởng - văn hóa và khoa giáo, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương (khóa 1996-2001), Giáo sư Nguyễn Ðức Bình không chỉ là nhà tư tưởng, lý luận của Ðảng mà đã đóng góp quan trọng vào công tác tư tưởng, lý luận của Ðảng. Giáo sư Nguyễn Ðức Bình cùng với Bộ Chính trị đã tham gia chỉ đạo và trực tiếp biên soạn nhiều văn kiện quan trọng của Ðảng như Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (1991), Nghị quyết số 01-NQ/TW của Bộ Chính trị khóa VII "Về công tác lý luận trong giai đoạn hiện nay" (1992), Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII về "Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" (1998), Văn kiện Ðại hội Ðảng lần thứ VIII, lần thứ IX và các văn kiện khác.

Giáo sư Nguyễn Ðức Bình còn là Chủ tịch Hội đồng chỉ đạo xuất bản Mác - Ăngghen Toàn tập; Phó Chủ tịch Hội đồng chỉ đạo xuất bản Hồ Chí Minh Toàn tập; Phó Chủ tịch Hội đồng chỉ đạo xuất bản Văn kiện Ðảng Toàn tập; Phó Chủ tịch Hội đồng chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh.

Mặc dù bộn bề với những công việc của Trung ương, Bộ Chính trị, công việc lãnh đạo Học viện, công việc của người đứng đầu Hội đồng Lý luận Trung ương, song Giáo sư Nguyễn Ðức Bình vẫn dành nhiều thời gian, công sức, tâm huyết cho việc nghiên cứu lý luận. Hàng trăm bài viết và sách của Giáo sư đã được đăng tải trên các báo, tạp chí, được xuất bản nhằm tuyên truyền, giáo dục, phổ biến chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Ðảng; đi sâu tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, đấu tranh phê phán các quan điểm sai trái, thù địch. Có thể kể ra đây một số công trình tiêu biểu của Giáo sư như "Góp phần vào công tác giáo dục và nghiên cứu lý luận (xuất bản 1985), "Một số vấn đề về công tác lý luận, tư tưởng và văn hóa" (xuất bản 2001), "Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ tám và những nhiệm vụ của công tác lý luận" (tháng 8-1985), "Về công tác lý luận trong giai đoạn hiện nay", "Làm sáng tỏ hơn nữa lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam" (tháng 5-1997)… ; "Chủ thuyết cách mạng và phát triển Việt Nam" (xuất bản 2012), và gần đây nhất là cuốn sách đồ sộ trên 1.000 trang "Về cách mạng Việt Nam trong thời đại ngày nay" (xuất bản năm 2016).

Những tác phẩm, bài viết của Giáo sư Nguyễn Ðức Bình thể hiện vai trò, trách nhiệm cao của người lãnh đạo, phụ trách công tác tư tưởng, lý luận, văn hóa, khoa giáo của Ðảng, thể hiện chiều sâu của tư duy triết học, tư duy chính trị nhạy bén, tư duy lý luận sắc sảo, có giá trị gợi mở, định hướng lâu dài cho công tác tư tưởng, lý luận của Ðảng.

Những điểm nổi bật trong nghiên cứu lý luận chính trị ở Giáo sư Nguyễn Ðức Bình là sự nắm vững và kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, kiên định mục đích độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, kiên định đường lối và quan điểm của Ðảng, nắm vững tình hình thực tiễn trong nước và thế giới với tầm nhìn sắc sảo, tư duy nhạy bén, lôgic chặt chẽ. Giáo sư khẳng định: "Chủ thuyết chính trị Việt Nam thời đại ngày nay là độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội dưới ngọn cờ lãnh đạo của Ðảng Cộng sản Việt Nam trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh". Luôn khiêm tốn, đọc nhiều sách báo lý luận chính trị trong và ngoài nước, và với tư duy biện chứng sáng tạo, các công trình nghiên cứu lý luận của Giáo sư rất đáng trân trọng và cần thiết đối với những người làm công tác lý luận, tư tưởng - văn hóa của Ðảng.

Giáo sư Nguyễn Ðức Bình là người sống giản dị, tiết kiệm, không quan cách, không phô trương nhưng mang đầy tính nhân văn trong quan hệ con người, đồng nghiệp; tính chặt chẽ trong tư duy lý luận; tính nguyên tắc trong những vấn đề thuộc về quan điểm chính trị. Tôi và nhiều người là những thế hệ học trò được Giáo sư đào tạo, rèn luyện, trưởng thành, mang lòng tri ân sâu sắc đối với công lao của Giáo sư. Giáo sư Nguyễn Ðức Bình mãi mãi là tấm gương sáng về đạo đức, phong cách và tư duy lý luận; về nhiệt huyết nghề nghiệp và sự kiên trung với sự nghiệp cách mạng.

Xin vĩnh biệt Giáo sư Nguyễn Ðức Bình, nhà lãnh đạo uy tín của Ðảng; nhà tư tưởng kiên định; nhà lý luận sắc bén; người Thầy kính mến của đội ngũ cán bộ nghiên cứu và giảng dạy lý luận của toàn Ðảng!

Nguồn nhandan.com.vn